Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı
Önce zekayı tanımlayarak işe başlamıştır. Piaget zekayı, çevreye uyum sağlama becerisi olarak tanımlar. Kişi içinde bulunduğu çevreye ne kadar çok ve ne kadar hızlı uyum sağlayabiliyorsa o kadar zekidir. Piaget’e göre sadece çocuklara has zihinsel işleyiş ve bakış açıları vardır. Dünyayı kendi zihinsel süreçlerinden algılarlar. (masal kahramanlarının kendileriyle uyuduğunu sanmaları, ay’ın kendileriyle yürüdüğüne inanmaları gibi. Piaget’e göre bilişsel gelişim süreci Olgunlaşma, Yaşantı, Toplumsal aktarma(sosyal etkileşim), Dengeleme, Örgütleme öğeleri yoluyla gelişir.
Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı’nın Temel Kavramları
1. Şema: Şemalar en temel zihinsel yapılardır. Çevreyle etkileşim sonucunda oluşan, organize olmuş, kolaylıkla tekraredilebilen davranış ve düşünce kalıplarıdırlar. Bireyin çevresinde bulunan nesne, olay ve olguları tanımak için zihninde oluşturduğu algı çerçevesidir. Örğütlenmiş bilgi, düşünce ve davranış kalıplarına denir.Sahip olunan her bilginin zihinde bir şeması vardır. Bebeklerde emme ve yakalama refleksleri ilk şemalarıdır.
Ör: Küçük bir çocuk için “top” şeması, yuvarlak olan vezıplayan nesneleri içerir, futbol topu, basket topu,pinpo topu hepsi bu şema içindedir. “top” şemasına sahip bir çocuk ilk kez yumurta gördüğünde ona da“top” der ve zıplaması için yere atar. Yumurta kırıldığında çocuk şaşırır. Şemaya uygun olmayan birdurumla karşılaşmış olur.
2. Adaptasyon (Uyumsağlama): Bireyin çevresiyle etkileşerek, çevreye ve çevresindeki değişmelere uyum sağlayabilmesidir. Adaptasyon süreci birbirini tamamlayan iki farklı süreç olan özümleme(asimilasyon veya özümseme) ve uyma-uyumsama(akomodasyon) süreçlerinden oluşur.
a. Özümleme-Özümseme(Asimilasyon): Çocuğun karşılaştığı yeni olayı, fikri, objeyi kendisinde daha önce varolan bilişsel yapı içine alma sürecidir. İnsanın yeni karşılaştığı bir nesne, durum olay veya bilgiyi kendisinde var olan şemalarla açıklama çabasıdır. Bireyin yeni karşılaştığı durum, nesne ya da olayı kendisinden önce var olan zihisel yapının(şemanın) içine oturtmasıdır. Ör: Ekvator – Dünyanın KemeriKünefe–Peynirli Kadayıf Devekuşu-İri tavukBıyık – Dudak Kaşı
b. Uyumsama-Uyma-UyumKurma(Akodomasyon): Mevcut şemayı yeni olay ve duruma göre yeniden biçimlendirmektir. Eğer önceki şemalar bir nesneyi ve olayı anlamak için yeterli olmazsa, bu durumda şema değiştirilerek uyum sağlamaya geçilir. Ayırt etme söz konusudur ve yeni bir şema oluşur. Ör: Hayatında ilk kez kaplan gören bir çocuk onu zihnindeki mevcut şemasına kedi olarak tanımlar(özümleme). Daha sonra yeni yaşantılar ve etkileşimlerle birlikte zihninde yeni bir kaplan şeması oluşturur (uyumsama).
c. Dengeleme: Dengeleme ile bireyin yeni karşılaştığı bir durumla, kendisinde daha önceden var olan bilgi ve deneyimleri arasında denge kurmak için yaptığı zihinsel işlemler kast edilmektedir. Ör: Bilişsel yapısında kuşlarla ilgili olarak, iki ayaklı,uçan ve öten bir hayvan şeklindeki bir şemaya sahip bir çocuk ilk defa gördüğü konuşan kuş (papağan) için“bu ne?” diyerek bir dengesizlik yaşayacak ve bilişsel yapısına yeni bir bilgiyi yerleştirerek (bazı kuşlar konuşabilir) denge durumuna kavuşacaktır.(öğrenme gerçekleşecekir).
Örnekler: Kullandığı defterlerin sayfalarını üzerine yazı yazılan ve çizilen bir araç olarak bilen bir çocuğun eline geçirdiği babasına ait bir kitabın sayfalarına da yazı yazması ve çizmesi. Yalnızca bayanların yemek yaptığını bilen zihninde buna göre şema oluşturan bir çocuk bir gün babasını yemek yapar durumda görünce, önce buna bir anlam verememiş, sonra da şemasını erkekler de yemek yapar şeklinde yeniden düzenlemiştir.
Piaget’e Göre Zihinsel Gelişimi Etkileyen Faktörler
Piaget’e göre zihinsel gelişimi etkileyen olgunlaşma,deneyim, toplumsal aktarım(sosyal geçiş) ve dengeleme ve örgütleme olmak üzere beş önemlifaktör vardır.
1. Olgunlaşma: Piaget’e göre zihinsel gelişim olgunlaşmaya dayalı biyolojik temelli kişisel süreçlerle oluşan bir gelişimtürüdür. Piaget’e göre olgunlaşma, önce fiziksel büyüme ile ilgilidir. Fiziksel büyüme de zihinsel gelişimi sağlar. Bilişşel gelişim beyin ve sinirsisteminin olgunlaşmasına paralel olarak gelişir. Biyolojik olgunlaşma olmadan deneyim, sosyal geçişve dengeleme ortaya çıkmaz.
2. Yaşantı (Deneyim): Nesnelerle ve olaylarla doğrudan ilişki kurmaktır. Zihin gelişimi kişinin geçirdiği yaşantı zenginliği ile ilişkilidir. Uyarıcı açısından zengin ortamlardayaşamak bilişsel gelişime destek sağlar. Çocuklar yaşantıları ve çevreyle etkileşimleri sonucunda gelişirler. Ör: Çocuğun arılara ilişkin şema geliştirebilmesi için arıları görmesi gerekir.
3. Sosyal etkileşim(Toplumsal aktarma): Çocuğun anne-babadan, öğretmenden ya da diğerbireylerden öğrendiği bilgiler, kurallar ya da davranışörnekleri(modellemeleri) toplumsal aktarma yoluylaolur. Ör: Çocuk yemeğini bir masa üzerinde yemeyiyaşadığı toplumdan öğrenir.
4.Dengeleme: Zihin dengeleme eğilimin dedir. Yeni gelen her bilginin oluşturduğu dengesizlik bilişte gerilim(çelişki) yaratır. Bu dengesizlilk adaptasyon yoluyla giderilerek öğrenme gerçekleşir ve birey yeni denge durumuna kavuşmuş olur.
5. Örgütleme: Piaget zihindeki düşünce ya da bilgi parçalarının birbirinden bağımsız halde bırakılmayarak çocuk tarafından sürekli olarak ilişkilendirilmeye,bütünleştirilmeye çalışıldığını varsayar. Bu mekanizmaya örgütleme denir.
Eklenme Tarihi: 5 Mayıs 2011
Konu hakkında yorumunuzu yazın