KARAHANLILAR (840-1212)
Karahanlı Devleti, Batı Türkistan’da kurulmuştur. Devletin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır. Tuhsı, Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinin birleşmesiyle kurulmuştur.
Hakaniye Devleti, Buğrahanlar, Afrasyab Devleti ve İlig Hanlar şeklinde de adlandırılan Karahanlı Devleti, Orta Asya’da kurulan ilk müslüman Türk devletidir.
Karahanlılara; Semerkant, Kaşgar ve Balasagun merkezlik yapmıştır.
İslamiyeti 920 yılında Saltuk Buğra Han döneminde resmi din olarak kabul etmiştir. Saltuk Buğra Han, İslamiyeti kabul ettikten sonra ‘Abdulkerim’ adını almıştır.
Devlet, Yusuf Kadir Han döneminde en gelişmiş zamanını yaşamıştır. Daha sonra ise Gazneli saldırıları ve kardeşler arasındaki taht kavgaları yüzünden 1042’de Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar olarak ikiye ayrılmıştır.
1.Doğu Karahanlılar: Hükümdarı Tamgaç Buğra Han olan Doğu Karahanlılar’ın merkezi Balasagun’dur. Devletin en önemli şehirleri ise Talas, Balasagun ve Kaşgar’dır. 1090 yılında Selçuklular’a bağlanmıştır. Devleti Karahitaylar yıkmıştır.
2.Batı Karahanlılar: Hükümdarı Ahmet Arslan Han’dır. Batı Karahanlılar’ın merkezi Özkent, daha sonra ise Semerkant olmuştur. Büyük Selçuklu sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile evlenerek bu iki devlet arasında akrabalık ilişkisi kurulmuştur. Devleti Harzemşahlar yıkmıştır.
Karahanlı Devletinin Özellikleri
Uygur alfabesini kullanmışlardır.
İlk kez burslu öğrencilik sistemini uygulamışlardır.
İslamiyeti benimseyen ilk Türk devletidir.
Türk –İslam mimarisinin ilk örneklerini vermişlerdir.
Türkçeyi resmi din olarak kabul etmişlerdir.
Ribat adı verilen kervansaraylar inşa etmişlerdir.
Orduda Gulam Sistemi’ni uygulamışlardır.
Bimarhane adı verilen hastaneler inşa etmişlerdir.
İlk posta teşkilatını kurmuşlardır.
Bilgi Kutusu: Karahanlılar, Türklerin yoğun olarak yaşadığı topraklar üzerinde kurulmuş, bu durum Karahanlılar’ın öz benliklerini korumalarında etkili olmuştur. Ayrıca Karahanlılar, eski Türk geleneklerinin birçoğunu devam ettirmişler ve bu özellikleri sayesinde Karahanlılar Milli bir devlet yapısına sahip olmuştur.
Karahanlılar Dönemi Edebi Eserleri
Karahanlılar, Orta Asya kültürü ile İslam kültürünü kaynaştırmışlardır. Her alanda Türkçeyi kullanan Karahanlılar Uygur Türkçesini kullanmıştır. Karluk, Yağma,Çiğil boylarının ağızlarıyla, Uygur Türkçesi ile karışınca ortaya Hakaniye şivesi çıkmıştır.
1.Kutadgu Bilig
Yusuf Has Hacip tarafından yazılan eser 462 yılında tamamlanmıştır.
Eser, Karahanlı Hükümdarı Tamgaç Uluğ Buğra Han’ a sunulmuştur. Bu olaydan sonra Yusuf Has Hacip, ‘Has Haciplik’ unvanı almıştır.
‘Mutluluk veren bilgi’ ve ‘Kutlu Bilgi’ anlamlarına gelmektedir.
Devlet adamlarına öğütler veren eser bu yönüyle siyasetname özelliği göstermektedir.
2. Divanü Lugati’t Türk
Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan eser 1074’te tamamlanmıştır.
Eser, Abbasi Halifesi Muktedi Biemrillah’a sunulmuştur.
Türkçenin zengin bir dil olduğunu ortaya koymak için yazılmıştır.
Atasözü, koşuk, sagu örneklerine yer erilmiştir.
İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür. Ses ve yapı bilgisine ışık tutmuş bir gramer kitabıdır.
Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır.
Eserde Türk dünyası haritası da mevcuttur.
Kaşgarlı Mahmut atı, ‘Türklerin Kanadı’ olarak nitelendirmiştir.
3.Divan-ı Hikmet
Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneği sayılmaktadır. Ahmet Yesevi ise ilk mutasavvıftır.
Eserin yazılış amacı, islam dinini yeni kabul etmiş ve bu dine ilgi duyan Türklere İslamiyet hakkında bilgi vermektir.
4. Atabet’ül Hakayık
Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
‘Hakikatlerin eşiği’ anlamına gelmektedir.
Eser ahlaki öğütler içermektedir.
Eser, Karahanlı Beylerinden olan Muhammed Dad Sipahsalar’a sunulmuştur.
Eserde, nefsin terbiyesi, konuşma adabı, cömertlik, kibir, doğruluk, tevazu, ilmin önemi gibi konular üzerinde durulmuştur.
5.Saltuk Buğra Han Destanı
Eser, Karahanlı hükümdarı Saltuk Buğra Han’ı konu almıştır.
Türklerin islamiyeti kabul edişini konu edinmiş olan ilk sözlü edebiyat eseri örneğidir.
Diğer Tarih konu anlatımlarına buradan erişebilirsiniz.
Eklenme Tarihi: 19 Temmuz 2017
Konu hakkında yorumunuzu yazın