İLK TÜRK DEVLETLERİ

*NOT: A) Orta Asya’da Kurulan Türk Devletleri:

1) Sakalar
2) Hunlar
3) Avarlar
4) Göktürkler
5) Kutluk (II. Göktürk)
6) Uygurlar
7) Türgişler
8) Akhunlar (Eftalitler)
9) Kırgızlar
10) Karluklar
11) Sibirler (Sabarlar)
12) Hazarlar

*NOT: B) Avrupa’ya Göç Eden Türk Toplulukları:

1) Sakalar
2) Hunlar
3) Avarlar
UYARI: Orta Asya’da da devlet kurmuşlardır.
4) Bulgarlar
5) Macarlar
6) Oğuzlar (Uzlar)
7) Kıpçaklar (Kumanlar)
8) Peçenekler

SAKALAR (İSKİTLER)

1. Tarihte rol oynayan ilk Türk topluluğudur, en önemli hükümdarları Alp-Er Tunga’dır.
2. Yönetimleri altında birçok boy vardır; devlet boylar federasyonu şeklindedir.
3. Atlı-göçebe uygarlığın yaratıcıları kabul edilirler; atı evcilleştirmişlerdir.* Pantolon, kemer ve kemer tokasını ilk defa kullanmışlardır.
4. Hayvan Üslubu sanat tarzını meydana getirmişlerdir.
5. Ordularında Amazon denilen kadın askerler vardır.
6. Alp-Er Tunga Destanı ((İskit – İran (Pers) Savaşları)), Şu Destanı sözlü edebiyat eserleridir.

ASYA HUN DEVLETİ

1. Orta Asya’da kurulan bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir, bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır, başkent ÖTÜKEN olarak kurulmuştur. (İlkçağ’da yaşamış tek Türk devleti)
2.  Teoman’dan sonra tahta çıkan Mete Han; Türk Ordu Teşkilatı’nı (onluk sistem’i) kurdu. Temel amaç; hiyerarşiyi ve disiplini sağlayarak orduyu daha güçlü hale getirmektir.
3. Mete Han Dönemi’nde İlk Türk devlet teşkilatlanması kurulmuş, yönetimde ilk kez veraset sistemi uygulanmıştır.
4. Mete Han, tarihte ilk defa bütün Türkleri bir bayrak altında toplamıştır.
5. İKAZ: Tarihte Türklerin bir bayrak altında toplandıkları ilk dönem Asya Hunları (Mete Han); ikinci dönem II. Göktürkler (Bilge Kağan-Kültiğin Kardeşler); üçüncü dönem Moğollardır (Cengiz Han)
6. Yönetimde etkili olan Kurultay (Toy – Kengeş) Meclisi meydana getirilmiştir.
7. Oğuz Kağan Destanı en önemli sözlü edebiyat eseridir.
8. Türk – Çin savaşlarının temel nedeni; İpek Yolu üzerinde hâkimiyet kurma isteğidir. Çinliler Hun akınlarını durdurabilmek için Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir. (Teoman Dönemi) (2250 km uzunluk – 6 metre yükseklik – 4 metre genişlik).
9. Türk tarihinde ilk yazılı antlaşma Mete Han Dönemi’nde Çin ile yapılmıştır.
10. SÜZGEÇ: Mete Han Çin’i yenmesine rağmen Çin’e yerleşmemiş; Çin’i vergiye bağlayarak dışardan yönetmiştir.Nedenleri;

a) Kalabalık nüfusu ile Çin’in yönetimi ve denetimi zor bir ülke olması
b) Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde erimesinden (asimile olmasından) çekinmesi
c) Türklerin göçebe, Çinlilerin ise yerleşik hayat sürmesi

AVRUPA HUN DEVLETİ

1. Çin egemenliğini tanımayarak batıya göç eden Hun toplulukları tarafından Balamir Kağan önderliğinde kuruldu.
2. Avrupa’da kurulan ilk büyük Türk Devleti’dir; en ünlü hükümdarı Attila’dır.
3. Avrupa’nın etnik ve siyasi yapısının oluşmasına zemin hazırlamışlardır.
4. Anadolu’ya ilk Türk akınlarını yapmışlardır. (ikinci Türk akınları Sibirler)
5. Attila; Bizans’ı (Doğu Roma’yı) Margus ve Anatolyus (Anatolius) Antlaşmaları ile vergiye bağlamıştır.
6. Attila; Batı Roma’ya Galya Seferi’ni düzenlemiştir.

I. GÖKTÜRK DEVLETİ

1. Hunların zayıflamasından sonra Orta Asya’ya egemen olmuşlardır.
2. Avarlar’ı 552’de yıkan Bumin Han tarafından başkent ÖTÜKEN olarak kurulmuştur.
3. Türk adını devlet adı olarak ilk defa kullanmışlardır.
4. NOTT:  “Türk” adını ilk defa devlet adı olarak kullanan I. Göktürk Devleti; ikinci devlet Türkiye Cumhuriyeti’dir.
5. Devlet yönetiminde ilk kez “ikili yönetim teşkilatı” anlayışını uygulamışlardır. Bumin Kağan, Kardeşi İstemi Han ile birlikte devleti yönetmiştir; bu durum KUT anlayışına aykırıdır. (Bumin Han: Doğu – İstemi Han: Batı)

İKAZ: İkili Yönetim Teşkilatı Türklerde federal (federatif) bir yapının olduğunu gösterir.
SÜZGEÇ: Türk Tarihinde 3 tane Kardeşler Dönemi vardır: I. Kardeşler Dönemi; Bumin Han – İstemi Han Kardeşler (I. Göktürk Devleti) /// II. Kardeşler Dönemi; Bilge Kağan – Kültiğin Kardeşler (II. Göktürk Devleti) /// III. Kardeşler Dönemi: Tuğrul Bey – Çağrı Bey Kardeşler (Büyük Selçuklu Devleti)

II. GÖKTÜRK (KUTLUK-KÖKTÜRK) DEVLETİ

1. Çin’e isyan edip “Ulusal Kurtuluş Savaşı”na girişen Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. İKAZ: Türk tarihinin ilk bağımsızlık savaşını II. Göktürk (Kutluk) Devleti vermiştir.
2. Bilge Kağan ve Kültiğin kardeşler döneminde en parlak dönem yaşanmıştır. Tonyukuk vezir yapılmıştır.
3.  Bilge Kağan; Göktürk ülkesinde Budist tapınağı yaptırmak istemiştir. Vezir Tonyukuk ve Kurultay; Budizm’i benimsemenin Türklerin mücadeleci ruhunu kaybetmelerine neden olacağı düşüncesiyle bu fikre karşı çıkmıştır.       İKAZ: Bu durum; din değiştirmenin yaşam biçimini etkileyebildiği ve hükümdarın verdiği kararların sorgulanabildiğini göstermektedir.
4. Tarihte bütün Türklerin bir bayrak altında toplandığı ikinci dönemdir. (ilki Hunlar)
5. Türk tarihinin ilk milli alfabesi olan Göktürk (Orhun) Alfabesi’ni oluşturmuşlardır.
6. Türk tarihinin ve Türk edebiyatının ilk Türkçe eserleri olan Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri)’nı meydana getirmişlerdir. (720’de Tonyokuk, 732’de Kültiğin ve 735’de Bilge Kağan adına – Moğolistan’da)
7. Türkler’de Posta Teşkilatı’nı ilk kuran devlet olmuşlardır.

SÜZGEÇ: II. Göktürk (Kutluk) Devleti’nin Türk adını devlet adı olarak kullanmaları, bağımsızlık için isyan hareketinde bulunmaları ve kendilerine özgü bir alfabe oluşturmaları milliyetçi (ulusçu) bir yapıya sahip olduklarının kanıtlarıdır.

UYGUR DEVLETİ

• Yabancı bir din benimseyen (din değiştiren) ilk Türk devletidir. (Mani Dini; Avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir dindir.)
• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. (Mani dininin etkisiyle)
• Yerleşik hayata geçmenin sonucu olarak tarım, ticaret, bilim, sanat ve mimari gibi birçok alanda geliştiler.
• Maniheizm ve Budizm dinlerine ait tapınaklar yaparak Türk tarihinin ilk kalıcı mimari eserlerini oluşturmuşlardır.
• Saraylara ait duvar kalıntılarında Fresko (Duvar Resmi) yöntemini kullanmışlardır. ((Fresko; yaş duvar sıvası üzerine kireç suyunda eritilmiş madeni boyalarla resim yapma yöntemidir.))
• Uygur Alfabesi’ni oluşturmuşlardır.
•  Çin’den kağıt ve matbaayı alıp Türk tarihinde ilk kez kağıt ve matbaayı kullanmışlardır.
• Çağdaş matbaanın temeli sayılan Hareketli Harf Sistemini’ni bulmuşlardır.
• 12 Hayvanlı Türk Takvimi’ni icat etmişlerdir.
• Minyatür denilen çizgi resim sanatını ilk kez kullanmışlardır. (ilk minyatür örnekleri)
• Günümüzde Anadolu’da örnekleri görülen “orta oyunu” Uygurlara ait bir özelliktir.
• Karabalgasun Yazıtları ve Şine-Usu (Moyen-Çur) Yazıtı yazılı edebiyat eserleridir.
• Göç Destanı ve Türeyiş Destanı sözlü edebiyat eserleridir. 
• Kırgızlar tarafından yıkılmışlar, Moğolların Türkleşmelerinde önemli rol oynamışlardır.

AVARLAR

•  552’de Göktürkler tarafından yıkılınca Avrupa’ya göç ettiler.
• İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir. (ikicisi Bulgarlar)
• Demircilikle uğraşmışlardır.
• Hristiyanlığı kabul ederek zamanla asimile olmuşlardır.

KIRGIZLAR

• 1207’de Moğol hükümdarı Cengiz Han’a bağlandılar.
• İKAZ: Moğol hâkimiyetini kabul eden (Cengiz Han’a bağlanan) ilk Türk boyu Kırgızlar’dır.
• Manas Destanı ve Yenisey Yazıtları önemli edebiyat eserleridir. (Ayrıca Talas Yazıtları)
• İKAZ: Manas Destanı en uzun Türk destanıdır. (400 bin mısra)

TÜRGİŞLER

• Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra bölgedeki dağınık Türk kabilelerini tek yönetim altına toplamışlardır.
• Emevi ilerleyişini durdurmuşlar ve Orta Asya’nın Araplaşmasını önlemişlerdir.
• Yerleşik hayata tamamen geçen ilk Türk devletidir.

KARLUKLAR

• Çinliler ile Abbasiler arasında yapılan 751 Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları desteklemişlerdir.
• İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
• Yağma ve Çiğil Türkleri ile birleşerek Karahanlılar’ın kuruluşunda etkili olmuşlardır.
• Moğol hakimiyetine girmişlerdir.
• İKAZ: Cengiz Han’ın (Moğolların) egemenliği altına giren ilk Müslüman Türk topluluğu Karluklar’dır.

KIPÇAKLAR (KUMANLAR)

• Moğolların (Altınordu Hanlığı’nın) Türkleşmesinde etkili oldular.
• Oğuz Türkleri ile yaptığı mücadeleler Dede Korkut Hikayeleri’nin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. (Kıpçak – Oğuz Mücadelesi)
• Ruslar ile yaptıkları mücadeleler Rus İgor Destanı’na konu olmuştur.

HAZARLAR

• Kafkaslarda kurulan ilk Türk devletleri arasında en güçlü ve en uzun ömürlü olanıdır.
• Yahudiler’den sonra Museviliği benimseyen ilk topluluktur. (tek Türk topluluğu)
• Hazar ülkesinde adaletin sağlıklı bir şekilde yerine getirilmesi için 7 kişiden oluşan Hakimler Kurulu oluşturulmuştur. Bunlardan 2 tanesi Musevilerin, 2 tanesi Hıristiyanların, 2 tanesi Müslümanların, 1 tanesi de Gök Tanrı inancına sahip olan Türklerin davalarına bakardı. Bu durum; Hazarlar’da yüksek bir adalet ve hoşgörü ortamının oldu€unu gösterir. (Panhazaria – Hazar Birliği)
• Paralı asker tutan ilk ve tek Türk devletidir.
• Müslüman Araplar ile savaşarak İslamiyet’in Kafkaslar’da yayılmasını engellemişlerdir.

MACARLAR

• Hristiyanlığı benimseyerek Türklüklerini kaybettiler.
• Germenler’in Balkanlar’a yayılmasını ve Slavlar’ın birleşmelerini önlediler.

BULGARLAR

• İstanbul’u kuşatan ikinci Türk devletidir. (ilki Avarlar)
• Tuna ve İtil Bulgarları olarak ikiye ayrıldılar:

a) Tuna Bulgarları; zamanla Hristiyanlaşarak Türklüklerini kaybetmişlerdir.
b) İdil Bulgarları; ticaret yapmalarının soncunda Müslüman tüccarlarla tanışarak İslamiyet’i kabul etmişlerdir.

PEÇENEKLER

• Boy teşkilatı çerçevesinde kalmışlar ve yerleşik bir devlet kuramamışlardır.
• Bizans ordusu içerisinde paralı asker olarak görev yapmışlardır.
• Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans arasında yapılan 1071 Malazgirt Savaşı sırasında Bizans tarafından Selçuklu tarafına geçerek savaşın Türkler tarafından kazanılmasında etkili olmuşlardır.
• Ruslar’ın Karadeniz’e inmesine ve Balkanlar’da yayılmasına engel olmuşlardır.
• Hıristiyanlığı benimseyerek zamanla Slavlaştılar.

OĞUZLAR (UZLAR)

• Türk toplulukları içerisinde en kalabalık, en aktif ve en belirleyici rol oynayan Türk boyudur.
• Selçuklu ve Osmanlı Devleti’ni kurmuşlardır.
• Oğuz – Kıpçak mücadeleleri Dede Korkut Hikayeleri’nin konusunu oluşturur.
• Bir kısmı Bizans ordusunda paralı askerler olarak çalışmışlar; 1071 Malazgirt Savaşı’nda Selçuklu ordusu saflarına katılmışlardır.

 

 

kaynak: oguzhanhoca.com

Etiketler: Avarlar, Eğitim Bilimleri, Göktürkler, Hunlar, kpss, kpss eğitim bilimleri, Kutluk (II. Göktürk), Sakalar, Türgişler 8) Akhunlar (Eftalitler) 9) Kırgızlar 10) Karluklar 11) Sibirler (Sabarlar) 12) Hazarlar, Uygurlar
Eklenme Tarihi: 31 Aralık 2012